Μοναστήρια και Ναοί της Σαντορίνης Θήρας

1. Παλαιόν Κτηματολόγιον Εμπορείου Σαντορίνης

Κατά την περίοδο 284-305 μ.χ. και επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού η Σαντορίνη όπως και τα άλλα νησιά των Κυκλάδων ήταν Ρωμαϊκή. Το Εμπορείο μάλιστα έχει και το σωζόμενο τεκμήριον αυτής της περιόδου, το κτηματολόγιον, το οποίο είναι κεχαραγμένον επί τωντετραγώνων μεγάλων λίθων του κυκλικού ηρώου, το οποίο βρίσκεται εντός της αυλής του ιερού ναού της Περίσσας και
ακριβώς εις την νοτιοανατολική θέση όπισθεν του ιερού. Ήταν έθιμο την εποχή εκείνη να χαράσσονται επάνω στους λίθους τα κτηματολόγια των διαφόρων πόλεων και χωριών επί Διοκλητιανού, αλλά και πάλι το Εμπορείο είχε το προνόμιο αυτό. Το ιερό αυτό ανακαλύφθηκε κατα την ανακατασκευή του παλαιού ιερού ναού της Περίσσας το έτος 1835.

Κατά τον 4ο μ.χ. αιώνα πολλοί ειδωλολατρικοί ναοί μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ναούς, αυτό πρέπει να συνέβη και με τον παλαιό  ναό της Περίσσας,  ο οποίος θάφτηκε κάτω από την λάβα του ηφαιστείου.

Άγ. Νικόλαος Μαρμαρίτης - Εμπορείο

Άγ. Νικόλαος Μαρμαρίτης - Εμπορείο
Στο Εμπορείο υπάρχουν άλλοι δύο ναοί οι οποίοι ήταν ειδωλολατρικοί κατά την προχριστιανική περίοδο και έγιναν  χριστιανικοί: α) ο  ναός του Αγίου Νικολάου του Μαρμαρίτη και η Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Χριστουλάκι) στο Μέσα Βουνό. Στην περιοχή του Εμπορείου κτίσθηκε η πρώτη εκκλησία επί των ημερών του Μεγάλου Κωνσταντίνου εις το όνομα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, άνωθεν της Σελάδας  και ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.Η μαρμάρινη όμως πλάκα της Ιεράς Τράπεζας βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο των Αθηνών.
Παραπλεύρως του Ι. Ναού του Αρχάγγελου Μιχαήλ υπάρχει το παρεκκλήσιον του Αγίου Γεωργίου όπως επίσης και τα δύο θολωτά παρεκκλήσια του Αγίου Στεφάνου.

Άγιοσ Στέφανος - Αρχαία Θήρα

Άγιος Στέφανος - Αρχαία Θήρα
Ο Μεγάλος αρχαιολόγος Χίλλερ του οποίου η σκαπάνη έφερε στο φως την αρχαία Θήρα αναφέρει σχετικά με επιστολή του στον Μητροπολίτη Δανιήλ (ότι στην θέση της εκκλησίας του Αγίου Στεφάνου του προ πυλαίου της αρχαίας πόλεως πρωτύτερα είχε οικοδομηθεί ιερός ναός του Αγίου και φοβερού Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Δυστυχώς δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τον χρόνον οικοδομής και καταστροφής του. Ίσως μετά την απομάκρυνση των κατοίκων της αρχαίας Θήρας καταστράφηκε ή μετέπειτα από σεισμική δόνηση και δεν ανακαινίσθηκε ξανά. Ο αείμνηστος αρχιμανδρίτης Δανιήλ Δεναξάς αναφέρει ότι ο ναός του Αρχαγγέλου  Μιχαήλ καταστράφηκε προς το τέλος του 11ου αιώνος.

Παναγία Επισκοπή

Παναγία Επισκοπή
Κατά τα τέλη όμως του 11ου αιώνος κτίσθηκε ο μέχρι σήμερα σωζόμενος Βυζαντινός ναός Επισκοπής από τον Αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ του Κομνηνού, εις την Επισκοπή Γωνιάς, ο οποίος έχει ρυθμόν σταυροειδούς Βυζαντινού ναού μετά τρούλου και νάρθηκος. Τα περισσότερα μάρμαρα μεταφέρθηκαν από τα ερείπια της αρχαίας πόλης  Θήρας και από παλαιότερους χριστιανικούς ναούς. Μεγάλοι και μικροί κίονες με τις βάσεις τους και τα κιονόκρανα , Δωρικού Ιωνικού, Πωμαϊκού και Βυζαντινού ρυθμού. Η αγιογράφηση έγινε με δαπάνη του Αλεξίου Α΄ η οποία όμως μετά την καταστροφή του σοβά καταστράφηκε και σώζονται  μόνο  μερικές.

Βιβλιογραφία: Λαογραφικά της Σαντορίνης του Μάρκου Ρούσσου

Στην Σαντορίνη κάποτε υπήρχαν 6 Μοναστήρια με την εξής χρονική σειρά:

α) Της Παναγιάς Επισκοπής , Μέσα Γωνιάς
β) Του Αγίου Νικολάου στον Σκάρο, που αργότερα μεταφέρθηκε στο Ημεροβήγλι.
γ). Του Αγίου Αντύπα (Μέσα Γωνιά) και μετέπειτα του Αγίου Χαραλάμπους Έξω Γωνιά.. δ). Του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Ακρωτήρι
ε). Του Αγίου Γεωργίου στο Καστέλλι του Πύργου και
ζ). Του Προφήτη Ηλία στον Πύργο.

Σήμερα τα Μοναστήρια που λειτουργούν είναι τα παρακάτω:

α). Το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία – Βρίσκεται πάνω από το χωριό Πύργος, στο ομώνυμο βουνό και χρονολογείται από τις αρχές του 18ου αιώνα. Στο Μοναστήρι, εκτός από το ξύλινο, σκαλιστό τέμπλο του έχει στην κατοχή του πολύ σημαντικά βιβλία και χειρόγραφα.

β). Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου – Βρίσκεται ανάμεσα στο Φηροστεφάνι και το Ημεροβίγλι και ανακαλύφθηκε το 1651. Το Μοναστήρι αυτό είναι αφιερωμένο σε τρεις αγίους, τον Άγιο Παντελεήμονα, τη Ζωοδόχο Πηγή και τον Άγιο Νικόλαο και στεγάζει μια έξοχη βυζαντινή εικόνα του Αγίου Νικολάου.

γ). Μετόχι του Προφήτη Ηλία, Άγιος Γεώργιος Θαλασσίτης στο Εμπορείο.

δ). Το Καθολικό Γυναικείο Μοναστήρι – Βρίσκεται στην περιοχή των Καθολικών, στο κέντρο των Φηρών και ονομάζεται Ροζάρια. Στο Μοναστήρι διαμένουν δώδεκα καλόγριες διαφορετικών εθνικοτήτων.